بررسی آسیب دیدگی های زنان در فوتسال

فوتبال در ایران نیز یکی از ورزش های پرطرفدار بین زنان و مردان است. زنان ایرانی علاقه مند به فوتبال به دلیل کمبود زمین چمن مناسب برای بانوان، بیشتر به فوتبال داخل سالن (فوتسال) می پردازند. افزایش تعداد ورزشکاران و علاقه مندان به ورزش موجب افزایش میزان آسیب های وابسته به ورزش نیز شده است. آسیب بخش اجتناب ناپذیر هر رشته ورزشی است. بیشتر آسیب های وابسته به ورزش در انجام تحتانی رخ می دهند.

آسیب ممکن است به علت حادثه ای ساده رخ دهد یا نتیجه ی تعامل پیچیده ی فاکتورهای داخلی و خارجی ریسک باشد. فاکتورهای داخلی ریسک خصوصیات و ویژگی های درونی فردند که به وقوع آسیب می انجامد یا ریسک آن را بالا می برند. برای نمونه سن، جنس، وزن، آسیب قبلی، آمادگی هوازی، اندام برتر، انعطاف پذیری، قدرت عضلانی و هورمون های جنسی را می توان نام برد. فاکتورهای خارجی ریسک به محیط و امکانات رشته ی ورزشی مربوط می شوند. این عوامل عبارتند از سطح رقابت، سطح مهارت، نوع کفش، بریس مچ پا، سطحی که بازی روی آن انجام می شود و آب و هوا. جنبه ی دیگر علت شناسی آسیب، مشخص کردن حرکاتی است که منجربه آن آسیب شده است.  

نکته ی دیگری که در بحث سازوکار آسیب باید به آن توجه کرد، وجود یا عدم وجود برخورد در لحظه ی وقوع آسیب است، به طوری که تحقیقات قبلی معمولا آسیب های فوتبال را از نوع غیر برخوردی توصیف کرده اند.

در مطالعه ای مشخص شد که آسیب در فوتسال در سطح حرفه ای کمتر از فوتبال و اما، در سطح آماتوری بیشتر از فوتبال است. در فوتسال نیز مانند فوتبال بیشتر آسیب ها در مسابقه اتفاق می افتد تا در تمرین. در ورزش فوتسال با افزایش سن بازیکنان تعداد آسیب ها نیز افزایش می یابد، به طوری که بیشترین آسیب ها در بالای ٢٥ سالگی اتفاق می افتد. خانم ها آسیب های شدید و جدی تر بیشتری به ویژه در ناحیه زانو می بینند. اسپرین و استرین جزو متداول ترین آسیب ها در فوتسال است. بیشتر آسیب ها از برخورد بازیکن با بازیکن دیگر یا برخورد بازیکن با توپ رخ می دهد. پایین تنه بیشترین آسیب ها را به خود اختصاص می دهد.

از بین ٦٤ بازیکن شرکت کننده در پنج تیم حاضر در لیگ برتر فوتسال بانوان (فصل ٨٥ ۸۶)، ٢٦ نفر ( ٦/٤٠ درصد) دچار آسیب اندام تحتانی شدند که ٤٤ آسیب ( ٨٨ درصد) در آنها ثبت شد. پرآسیب ترین بخش از بخش های مختلف اندام تحتانی در بازیکنان فوتسال زانو ( ٥/٥٤ درصد) و مچ پا ( ٥/٢٠ درصد) بود. تفاوت مشاهده شده بین میزان آسیب در بخش های مختلف اندام تحتانی معنادار بود. از بین آسیب های زانو شایع ترین آسیب مربوط به لیگامنت متقاطع قدامی ( ٣/٥٨ درصد) و لیگامنت جانب داخلی ( ٧/١٦ درصد) بود.

شایع ترین نوع آسیب در بین بانوان ورزشکار لیگ حرفه ای فوتسال، به ترتیب اسپرین ( ٦/٦٣ درصد)، استرین ( ٦/١٣ درصد) و ضرب دیدگی ( ٤/١١ درصد) بودند. در حدود ٦١ درصد آسیب های اندام تحتانی در فوتسال برخوردی و ٦/٣٨ درصد غیر برخوردی بودند. اما، تفاوت مشاهده شده معنادار نبود. از بین آسیب های ناشی از برخورد بیشترین میزان را برخورد با بازیکن دیگر به خود اختصاص داد.

میزان آسیب های زمان مسابقه ( ٦/٦٣ درصد) از زمان تمرین ( ٤/٣٦ درصد) بیشتر بودند اما تفاوت معناداری مشاهده نشد. همچنین آسیب های زمان مسابقه بیشتر از نوع برخوردی و زمان تمرین بیشتر از نوع غیر برخوردی بودند. با این حال، تفاوت بین میزان آسیب های برخوردی در زمان تمرین و مسابقه معنادار نبود. معمولا قسمت های مختلف اندام تحتانی در زمان مسابقه بیشتر از زمان تمرین دچار آسیب دیدگی شدند.

تغییر مسیر( ٦/٣٨ درصد)، فرود ( ٥/٢٩ درصد)، تکل ( ١/١٨ درصد) و هل دادن ( ٦/١٣ درصد) به ترتیب خطرآفرین ترین حرکات بودند. تکل در فوتسال وجود ندارد و اگر بازیکنی تکل انجام دهد، معمولا از زمین بازی اخراج می شود. بیشتر آسیب هایی که بر اثر تکل کردن یا تکل شدن رخ دادند، زمان تمرین بودند و فقط دو مورد زمان مسابقه انجام شد که داور دستور اخراج بازیکن از زمین را صادر کرد.

آسیب های شدید ( ١/٥٩ درصد) به طور معناداری از آسیب های متوسط ( ٣/٢٧ درصد) یا خفیف ( ٦/١٣ درصد) بیشتر بود. آسیب زانو وجود داشت که بیشتر آنها ( ٨٣ درصد) از نوع شدید بود. همچنین ٧/٨٥ درصد آسیب های لیگامنت متقاطع قدامی زانو جزء آسیب های شدید بود. هفت مورد ( ٧/٧٧ درصد) از ٩ آسیب مچ پا نیز از نوع آسیب های شدید بود.

١٧ مورد ( ٦/٣٨ درصد) از کل آسیب های فوتسال با آسیب قبلی همراه بود که بیشتر آنها در زانو ( ٦٨ درصد) و مچ پا ( ٧/٢٢ درصد) وجود داشت و ٤/٦١ درصد آسیب ها بدون آسیب قبلی بودند. از بین آسیب های زانو ٨٥ درصد از آسیب های لیگامنت متقاطع قدامی نیز با آسیب قبلی همراه بود.

همچنین درمورد آسیب هایی که از یک نوع و در یک محل رخ دادند (آسیب مجدد) سوال شد. ١١ مورد با آسیب مجدد همراه بود که بیشترین آنها در زانو ( ٤/٣٦ درصد) و مچ پا ( ٣/٢٧ درصد) رخ داد. آسیب های مجدد زانو، آسیب لیگامنت متقاطع قدامی بود و آسیب های مچ پا نیز همه از نوع اسپرین مچ پا بودند.

در فوتسال نیز همانند فوتبال ضربه زدن، پاس دادن، دریبل و هدایت توپ با پاها (اندام تحتانی) انجام می شود. بنابراین برخوردهایی که بین بازیکنان این رشته صورت می گیرد نیز بیشتر در اندام تحتانی است. لذا می توان انتظار داشت که آسیب های فوتسال بیشتر در اندام تحتانی رخ دهند.

در بین آسیب های اندام تحتانی، زانو و پس از آن مچ پا پرآسیب ترین بخش های بدن بودند.

به دلیل اینکه زانو مرکز اهرم پاست، نیروی زیادی از تنه و مفصل ران و از سوی دیگر زمین، پا، مچ پا به آن منتقل می شود که ریسک آسیب زانو را بالا می برد.

از طرفی علت شایع بودن آسیب مچ پا در فوتبال را به دلیل نزدیک تر بودن مچ پا به توپ عنوان کردند. معمولا فعالیت هایی که در فوتبال انجام می شود بر توپ متمرکز شده اند. بنابراین ریسک آسیب مچ پا در زمان دربیل، شوت و تکل در این رشته ی ورزشی بالا می رود.

در تحقیق حاضر نشان داده شد که اسپرین، استرین و ضرب دیدگی شایع ترین نوع آسیب در زنان فوتسال بود.

همچنین آسیب لیگامنت متقاطع قدامی شایع ترین آسیب زانو بود، به طوری که بیش از نیمی ازآسیب های زانو را به خود اختصاص داد. این آسیب بیشتر بر اثر تغییر مسیر و فرود رخ داد.

در فعالیت های با سرعت بالا همچون برش، تغییر مسیر و فرود از پرش، برای مقاومت در برابر فلکشن بیش از حد زانو به انقباض برونگرای چهار سر نیاز می شود. در این شرایط چهار سر نیروی بیشتری نسبت به انقباض درونگرا ایجاد می کند. عضله ی چهار سر به عنوان آنتاگونیست در مقابل لیگامنت متقاطع قدامی عمل می کند. به طوری که در زاویه ی فلکشن بیش از ٧٠ درجه ی زانو، فشار وارد شده بر این لیگامنت را افزایش می دهد و موجب آسیب آن می شود. اگرچه همسترینگ به عنوان آگونیست یا کمک کننده باعث کاهش تنش روی این لیگامنت می شود؛ اما، در خانم ها به علت اینکه قدرت عضلات همسترینگ نسبت به چهارسر رانی کمتر است، در مقابل انقباضات برونگرای قوی چهار سر نمی تواند فشار بار وارد شده بر لیگامنت متقاطع قدامی را کاهش دهند. با این توصیف برای کاهش میزان آسیب لیگامنت متقاطع قدامی برنامه های تمرینی و آماده سازی ورزشکاران زن فوتسال باید بر حرکات برشی، تغییر مسیر و فرود از پرش، همچنین برقراری تعادل بین قدرت عضلات همسترینگ و چهار سر ران متمرکز شوند.

در تحقیق حاضر بین میزان آسیب های ناشی از برخورد و بدون برخورد تفاوت معناداری مشاهده نشد. با وجود این، میزان آسیب های برخوردی از غیر برخوردی بیشتر بود که آسیب های برخوردی معمولا بر اثر برخورد با بازیکن دیگر رخ داد. همچنین میزان آسیب های زمان مسابقه بیشتر از نوع برخوردی بود، در حالی که در زمان تمرین میزان آسیب های غیر برخوردی بیشتر بود.

سطح بالای رقابت و تلاش برای حفظ نتیجه در حین بازی های رسمی منجربه افزایش برخورد بین بازیکنان و به دنبال آن ریسک آسیب های ناشی از برخورد می شود. لذا آسیب های برخوردی زمان مسابقات رسمی را از طریق بازی جوانمردانه و داوری می توان کاهش داد. آسیب های غیر برخوردی باید با تمرینات هماهنگی ویژه کنترل و پیشگیری شود.

نتایج تحقیق حاضر نشان داد که بیشتر آسیب های فوتسال جزء آسیب های شدید بودند. در این تحقیق بیش از نیمی از آسیب های اندام تحتانی در زانو و مربوط به لیگامنت متقاطع قدامی بود که معمولا برای درمان به جراحی نیاز دارد و بیش از چهار ماه یک ورزشکار را از مسابقات دور نگه می دارد. شدت آسیب ها در این تحقیق بر اساس میزان غیبت ورزشکار از مسابقه و تمرین محاسبه شد. بنابراین می توان انتظار داشت که آسیب های فوتسال بیشتر از نوع آسیب های شدید باشد.

مفصل زانو به دلیل کمبود لایه های حمایت کنندده، عدم تعادل بین قدرت عضلات اطراف آن (عضلات همسترینگ و چهار سر)، همچنین ارتباط ضعیف استخوان های آن با هم درگیری زیاد این مفصل در فوتبال معمولا در معرض آسیب های شدید قرار می گیرد.

در تحقیق حاضر حدود یک سوم آسیب ها با آسیب قبلی همراه بود که بیشتر آنها در زانو و مچ پا اتفاق افتادند. همچنین ٨٥ درصد آسیب های لیگامنت متقاطع قدامی با آسیب قبلی همراه بود. شواهد قوی وجود دارد مبنی بر اینکه آسیب قبلی به خصوص همراه با توانبخشی ناکافی ریسک جدی برای افزایش آسیب مچ پا، زانو به همراه سایر آسیب ها یک گروه را تشکیل می دهند.

براساس نتایج این تحقیق، بیشتر آسیب های اندام تحتانی فوتسال در زانو و مچ پا رخ می دهد. اسپرین، استرین و ضرب دیدگی شایع ترین نوع آسیب بود. همچنین شایع ترین نوع آسیب زانو، آسیب لگامنت متقاطع قدامی بود. تغییر مسیر فرود متداول ترین سازوکار آسیب بود. میزان آسیب های برخوردی در زمان مسابقه و آسیب های غیر برخوردی در زمان تمرین متداول ترین بودند. لذا در اجرای برنامه های پیشگیری از آسیب های بازیکنان رشته ی ورزشی فوتسال باید به این موارد توجه کافی داشت. مربیان بدنساز باید روی مفاصل زانو و مچ پا، در تمرینات توجه ویژه ای داشته باشند و به تقویت این مفاصل بپردازند، تا بتوان میزان آسیب را به حداقل رساند. 

www.parsfootball.com